2024-03-28T19:35:59Z
https://www.kalamislami.ir/?_action=export&rf=summon&issue=7564
فصلنامه کلام اسلامی
کلام اسلامی
2322-4592
2322-4592
1396
26
102
قرآن و علوم انسانی
سالها است که افراد دلسوز در نظام اسلامی، مسأله ای به نام «اسلامی کردن علوم انسانی» را مطرح میکنند و در این مورد مقالاتی نوشته و نشست هایی نیز برگزار شده است. از روزی که دانشگاه در ایران تأسیس شده، علوم انسانی با اصول برگزیده غربیان تدوین گردیده، و اساتید دانشگاه نیز نوشتههای تعلیمی خود را بر آن اساس تدوین نمودهاند، و فارغ التحصیلان این رشته، جز تقریر سخنان غربیان، چیزی نیاموختهاند، و اسلامی کردن علوم انسانی در این شرایط، همت بالایی از اساتید و متفکران میطلبد که بتوانند در برابر فرضیههای آنان، اصول وحیانی را جایگزین سازند.
البته اسلامی کردن چنین دانشهایی به معنای بریدگی از آموختههای غربی و کنار نهادن آنها نیست، بلکه پس از الگوپذیری از اصول اسلامی، افکار آنان را محک زده و از آنچه که با معارف وحیانی در تضاد نباشد بهره گرفته میشود.
علت این دگرگونی چیست؟
جا دارد که سؤال شود، علت این تحول چیست؟ و چه مشکلی در علوم انسانی از منظر غربیان هست که دلسوزان نظام را بر چنین تحول و دگرگونی واداشته است.
2017
08
23
9
22
فصلنامه کلام اسلامی
کلام اسلامی
2322-4592
2322-4592
1396
26
102
ارزیابی معناشناسی حسن و قبح در اندیشه محقق خراسانی با محوریت نقدهای شهید صدر
رحمان
عشریه
حسن
رضائی هفتادر
محمد علی
اسماعیلی
معناشناسی حسن و قبح و تحریر معنای مورد نزاع در این مسأله، یکی از محورهای مهم در مسأله حسن و قبح است. در اندیشه محقق خراسانی، معنای حسن و قبح، سازگاری و ناسازگاری با قوه عاقله است و ملاک سازگاری و ناسازگاری نزد قوه عاقله، سعه وضیق وجودی افعال است که منشأ آثار خیر یا شر میشود. در اندیشه شهید صدر، دیدگاه محقّق خراسانی با اینکه لطیفترین و دقیقترین دیدگاهها در این مسئله در میان اصولیان است امّا با این حال سه اشکال مهم بر آن وارد است: یکم) خلط میان مدرَک بالذات و مدرَک بالعرض؛ دوّم) چهار مورد نقض بر این نظریه؛ سوّم) فقدان تحلیل ملاک مدح و ذم. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی، نخست به تبیین دیدگاه محقق خراسانی پرداخته سپس نقدهای شهید صدر را ذکر نموده و در پایان به ارزیابی نقدهای شهید صدر پرداخته است.
حسن و قبح
قوه عاقله
محقق خراسانی
شهید صدر
2017
08
23
23
38
فصلنامه کلام اسلامی
کلام اسلامی
2322-4592
2322-4592
1396
26
102
تأملی در امکان جمع توحید افعالی و نظام علیت (تحلیل دیدگاه ها)
محمد حسن
قدردان قراملکی
رابطه توحید افعالی- به معنای حصر فاعل و موثر حقیقی به خدا- با نظام علیت، از مسایل مهم دین پژوهی است که دین پژوهان در تبیین و جمع آن دو دیدگاههای مختلفی ارایه دادهاند. برخی رابطه آن دو را رابطه تعارض انگاشته و به انحای مختلف به رفع تعارض پرداختهاند. اشاعره جانب توحید افعالی، و عالمان تجربی در نقطه مقابل، جانب نظام علیت را مقدم داشتند. برخی نیز با راهکارهای مختلف- مثل علل اعدادی، علل طولی و تشأن- به امکان جمع آن دو تاکید کردهاند. نویسنده در این مقاله نشان خواهد داد که جمع دو اصل فوق از باب سهل ممتنع است. در آخر مقاله، دیدگاه نو و مختار مقاله (تکمیل نظریه علل طولی فلاسفه و تشأن عرفا) تقریر و تحلیل میشود. البته این دیدگاه در بنیاد خود وامدار حکمت متعالیه در تفسیر حقیقت اصل علیت است.
توحید افعالی
عادة الله
تشأن
علت اعدادی
علت ایجادی
علل طولی
2017
08
23
39
60
فصلنامه کلام اسلامی
کلام اسلامی
2322-4592
2322-4592
1396
26
102
مقایسه دیدگاه علامه مجلسی و فیض کاشانی در آموزه اختیار
رضا
برنجکار
ابراهیم
توکلی مقدم
آنچه که به عنوان اندیشههای کلامی شیعه شناخته میشود، پیشینه و تطوراتی دارد که بدون شناخت آن، تصویر جامعی از فکر امامیه و کلام شیعه ترسیم نمیشود. مفهوم اختیار نیز در طول تاریخ کلام امامیه، دستخوش تطوراتی گشته و متکلمان امامی قرائتهای متفاوتی از آن به دست دادهاند. این مقاله به بررسی و مقایسه دیدگاه علامه مجلسی و فیض کاشانی در مدرسه اصفهان در اینباره پرداخته است. در مدرسه کلامی اصفهان فیض کاشانی مفهوم اختیار را بر طبق مبانی فلاسفه و عرفا تفسیر کرد و در مقابل علامه مجلسی آن را به مدخلیت توفیقات و خذلان های الهی در افعال انسان تعریف نمود.
اختیار
امر بین الامرین
جبر
تفویض
مدارس کلامی امامیه
2017
08
23
61
75
https://www.kalamislami.ir/article_60980_9c844595012d87fe98ab5a7d09194d37.pdf
فصلنامه کلام اسلامی
کلام اسلامی
2322-4592
2322-4592
1396
26
102
تحلیلی در باره جفر و جامعه، دو منبع علم امام
احمد
شجاعی
محمد
فرضی پوریان
یکی از بحثهای مهم امامت مساله «علم امام» است. شیعه معتقد است امام، چون منصوب از جانب خداست، باید دارای علمی تام و کامل نسبت به شریعت باشد، و خداوند متعال این علم را بدون آموزش و اکتساب در اختیار امام قرار دهد. حال سخن در این است که علم امام از چه منابعی تأمین میشود؟ در روایات ناظر به علم امام، منابع متعددی برای علوم ائمه( ذکر شده است. در این نوشتار به بررسی دو منبع از این منابع پرداخته شده است؛ این دو منبع که در روایات «جفر» و «جامعه» معرفی شدهاند، حاوی علوم مختلفی است که از طرف خداوند متعال به پیامبر اکرم$ عطا شده، و از طریق ایشان به ائمه اطهار علیهمالسلام رسیده است. در این نوشتار با روش تحلیلی- تحقیقی به بررسی این روایات از حیث سند و محتوا پرداخته و محتوای این دو منبع بررسی میشود.
امام
علم امام
جفر
جفر احمر
جفر ابیض
جامعه
2017
08
23
77
98
https://www.kalamislami.ir/article_60981_a1fba6a10d3a0ebe7cc56394931883b9.pdf
فصلنامه کلام اسلامی
کلام اسلامی
2322-4592
2322-4592
1396
26
102
بررسی خردگرایی قاضی عبدالجبارمعتزلی و سید مرتضی شیعی
عبدالله
مصباحی
نوشتار حاضر بررسی آثار خردگرایی دو متفکر و متکلم نامدار اسلامی از دو مذهب متفاوت را در حوزه ذات و صفات ذاتی و افعال الهی، و نیز تفسیر و تأویل صفات خبریه در آیات و روایات وجهه همت خود قرار داده است. با بررسی مسایل ذات و صفات ذاتی و افعال الهی در آینه استدلالهای مبتنی بر خردگرایی آن دو، نشان داده است که در تمام مباحث مربوط به حوزه عقل نظری و عقل عملی و تفسیر و تأویل صفات خبری در آیات و روایات کاملا مشابه هم عمل کرده اند. بررسی تفاوت های آن دو در پارهای از اعتقادات کلامی بخش دیگری از رساله است. سپس منشا این همه مشابهتها و تفاوتها را به سنجه تحقیق نهاده و نشان داده است که این همه مشابهتها و بسیاری از تفاوتهایشان ناشی از بکارگیری رویکرد خردگرایانه در فهم مسایل اساسی اعتقادی میباشد. آشکار کردن جایگاه رفیع و بی نظیر به کارگیری رویکرد عقلانی و خردگرایانه در حل و فصل قضایای اعتقادی از مهم ترین نتایج رساله حاضر است.
عقل
خردگرایی
قاضی عبدالجبار
سید مرتضی
تأویل
2017
08
23
99
121
فصلنامه کلام اسلامی
کلام اسلامی
2322-4592
2322-4592
1396
26
102
تلازم بساطت و کامل بودن وجود؛ کاوشی نو در قاعده «بسیط الحقیقة کل الأشیاء»
محمدرضا
امامی نیا
علیرضا
فلاحی
قاعده «بسیط الحقیقة کلّ الأشیاء و لیس بشیء منها» یکی از مسائل حکمت الهی است. این قاعده- که به طور حقیقی فقط بر وجود واجب متعال صادق است- بیانگر تلازم میان دو ویژگی بساطت و کامل بودن وجود است. این نوشتار درصدد تبیین قاعده با نگاهی نو است. نگارنده باور دارد که نکته مهم و اساسی در قاعده، تلازم میان دو طرف آن است: طرف اول، بساطت وجود و طرف دوم، کامل بودن آن است، و هر یک از آنها مستلزم دیگری است. هر چند در کلمات بزرگان حکمت- همچون ابن سینا، شیخ اشراق، ملاصدرا و علامه طباطبایی- تلازم مزبور به صراحت نیامده است، اما میتوان آن را استنباط کرد، که به تفصیل نحوه استنباط آن، واکاوی و ارایه شده است. در انتها به برخی کارکردهای قاعده همچون تبیین علم ذاتی الهی نیز اشاره شده است.
بسیط الحقیقة کلّ الأشیاء
قاعده
بساطت
علم ذاتی
کمال وجودی
2017
08
23
123
140